Launajafnrétti
Jafnlaunareglan
Kveðið er á um jafnlaunareglu íslensks réttar í 6. gr. laga nr. 150/2020 um jafnan rétt kynjanna („jafnréttislög“) og kveður hún á um að konum, körlum og fólki með hlutlausa skráningu kyns í þjóðskrá skulu greidd jöfn laun og njóta sömu kjara fyrir sömu eða jafn verðmæt störf. Jafnframt er einnig, með lögum nr. 86/2018 um jafna meðferð á vinnumarkaði , gert ráð fyrir að þegar að kemur að ákvörðunum um laun og önnur kjör starfsfólks gildi jafnlaunaregla íslensks réttar.
Jöfn laun
Með jöfnum launum er átt við að laun skulu ákveðin á sama hátt fyrir fólk óháð kyni. Skulu þau viðmið sem lögð eru til grundvallar launaákvörðun ekki fela í sér kynjamismunun. Ennfremur mega þau viðmið sem lögð eru til grundvallar launaákvörðunum eða ákvörðunum um önnur kjör ekki fela í sér mismunun á grundvelli þeirra þátta sem tilgreindir eru í lögum nr. 86/2018 um jafna meðferð á vinnumarkaði þ.e. vegna kynþáttar, þjóðernigsuppruna, trúar, lífsskounar, fötlunar, skertar starfsgetu, aldurs, kynkneigðar, kynvitundar, kyneinkenna eða kyntjáningar.
Sömu eða jafnverðmæt störf
Innlendir og erlendir úrskurðaraðilar hafa slegið því föstu að ólík störf geti verið jafnverðmæt. Það hvort að ólík störf séu jafnverðmæt byggist á heildstæðu mati á inntaki starfs. Þannig er virði starfa metið á grundvelli þeirra krafna sem í starfinu felast, það er kröfum um t.d. þekkingu, færni, ábyrgð og álag. Af þessu leiðir að ekki er tekið mið af hæfni starfsmanna þegar að virði starfs er metið.
Bann við mismunun í kjörum
Atvinnurekanda er óheimilt að mismuna starfsfólki sínu (konum, körlum og fólki með hlautlausa skráningu kyns í þjóðskrá) í launum og öðrum kjörum á grundvelli kyns sbr. 18 gr. jafnréttislaga eða vegna annarra þátta, sbr. 9. gr. laga nr. 86/2018 um jafna meðferð á vinnumarkaði, þ.e. vegna kynþáttar, þjóðernisuppruna, trúar, lífsskoðunar, fötlunar, skertrar starfsgetu, aldurs, kynhneigðar, kynvitundar, kyneinkenna eða kyntjáningar, enda sinni það sömu eða jafnverðmætum störfum.
Í þessu felst ekki að allur launamismunur vegna sömu eða jafnverðmætra starfa sé óheimill. Launamunurinn verður hins vegar að byggja á málefnalegum þáttum og er almennt viðurkennt að t.d. menntun, starfsaldur, starfsreynsla, sérstök færni og aðrir slíkir þættir sem ekki teljast ómálefnalegir geti réttlætt launamismun.
Ef leiddar eru líkur á að starfsmenn njóti mismunandi launakjara fyrir sömu eða jafnverðmæt störf hvílir sönnunarbyrði á atvinnurekanda að sýna fram á að munurinn skýrist af öðrum þáttum en kyni sbr. 2. mgr. 18 gr. jafnréttislaga eða þeirra þátta sem tilgreindir eru í lögum nr. 86/2018 um jafna meðferð á vinnumarkaði þ.e. vegna kynþáttar, þjóðernisuppruna, túar, lífsskoðunar, fötlunar, skertrar starfsgeti, aldurs, kynhneigðar, kynvitundar, kyneinkenna eða kyntjáningar.
Atvikunnurekanda tókst slík sönnun í máli:
- starfsmanna með sama starfsheiti á grundvelli munar á persónubundnum þáttum svo sem starfsreynslu (úrskurður kærunefndar jafnréttismála nr. 3/2016 )(Þjóðskjalasafnið ),
- tveggja viðskiptastjóra á þeim forsendum að annar starfsmaðurinn annaðist önnur og verðmætari verkefni og hafði yfir að ráða mun meiri starfsreynslu og menntun á því sviði sem þau störfuðu á (úrskurður kærunefndar jafnréttismála nr. 2/2009 )(Kaupþing banki ),
- sölumanna þar sem vinnutími annars sölumannsins var meiri og hann gegndi einnig öðrum og mun víðtækari starfsskyldum (álit kærunefndar jafnréttismála nr. 7/2004 )(Kjarnafæði ),
- þar sem vinnuframlag tveggja karlmanna á uppsagnarfresti var afþakkað en ekki konu á þeirri forsendu að konan hafði unnið skemur hjá félaginu og var ekki með eins sterka afstöðu gegn þeim skipulagsbreytingum sem voru tilefni uppsagnanna (úrskurður kærunefndar jafnréttismála nr. 10/2015 )(DV ).
Atvinnurekanda tókst á hinn bóginn ekki slík sönnun í máli:
- þar sem starfsmenn með sömu menntun og sambærilega starfsreynslu voru ráðnir til þess að gegna sama starfi og uppfylltu báðir öll þau skilyrði sem gerð voru í starfslýsingu (úrskurður kærunefndar jafnréttismála nr. 4/2015 og 5/2015 )(Seðlabankinn ),
- þar sem varnir hans byggðu á því að þar sem starfsmennirnir ættu undir ólíka kjarasamninga væri málefnalegt að greiða þeim mishá laun (dómur Hæstaréttar nr. 258/2004 )(STAK ),
- vegna þess að hann neitaði að afhenda kærunefnd jafnréttismála nauðsynleg gögn (úrskurður kærunefndar jafnréttismála nr. 3/2017 )(Álverið ),
- þar sem hann bar fyrir sig að launamunurinn skýrðist af því að karlmaðurinn væri í hlutastarfi en bannað er að mismuna hlutastarfsfólki (úrskurður kærunefndar jafnréttismála nr. 5/2017 )(Hönnunarhúsið ).
Síðast uppfært: Febrúar 2021