30. desember 2021

Sjálfbær nýting orkuauðlinda

Sjálfbærni

Sjálfbærni

Halldór Benjamín Þorbergsson

1 MIN

Sjálfbær nýting orkuauðlinda

Nýting endurnýjanlegra orkulinda dregur úr losun og stuðlar að sjálfbærri þróun íslensks samfélags.

Á Íslandi er að finna gnægð endurnýjanlegra orkulinda bæði vatnsafls og jarðvarma. Þær hafa haldið áfram að gefa af sér orku um áratugaskeið og nýting þeirra hefur í öllum aðalatriðum reynst sjálfbær þ.e. að ekkert bendir til annars en að næstu kynslóðir munu njóta þeirra á svipað og við höfum gert.

Orkunýtingin hefur skipt gríðarlegu máli við þróun íslensks samfélags; auk orkufyrirtækjanna sjálfra, eru rekin öflug fyrirtæki sem nýta orkuna, gróðurhúsaáhrif nýtingarinnar eru hverfandi, alls kyns fyrirtæki í tækni, ráðgjöf, sölu og þjónustu hafa sprottið upp; mikill fjöldi fólks byggir afkomu sína á störfum þessu tengt og opinber rekstur og þjónusta nýtur góðs af skattgreiðslunum.

Orkunýtingin hefur þýtt að hér á landi er losun gróðurhúsalofttegunda miðað við mannfjölda er mikil en ef miðað er við losun í samhengi við landsframleiðslu hefur hún dregist saman jafnt og þétt undanfarna áratugi. Þá þarf ætíð að hafa í huga að loftslagsspor orkuframleiðslunnar er minna hér en víðast hvar í heiminum.

Við stöndum frammi fyrir því að vilja halda áfram að auka orkuframleiðsluna bæði til að hraða orkuskiptum innanlands og hugsanlega að framleiða orkuberandi eldsneyti til útflutnings og draga þannig úr losun gróðurhúsalofttegunda. Einnig getur þetta greitt fyrir annarri nýrri starfsemi hér á landi hvort sem eru gagnaver, fiskeldi á landi eða ferðaþjónusta.

Lagaumhverfið hefur hins vegar reynst snúið við að eiga. Ný náttúruverndarlög frá árinu 2013 takmarka mjög allar framkvæmdir á friðlýstum svæðum og banna þær í þjóðgörðum nema þær sem tengjast þjóðgarðinum sjálfum. Skipulagslög, ný lög um mat á umhverfisáhrifum áætlana og framkvæmda og fleiri lagabálkar gera að verkum að allar nýjar virkjanir (og raflínur) þurfa að fara í gegnum langt og flókið ferli þar sem sveitarstjórnir og almenningur hefur mikið um að segja hvort framkvæmdin geti orðið að veruleika. Þessi lög eru þó að mestu svipuð og almennt gerist í Evrópu og hafa þróast svipað og þar.

Sérstök eru þó lög um rammaáæætlun þar sem virkjanakostir eru metnir og þeim raðað í verndarflokk, biðflokk og nýtingarflokk. Fyrstu árin var rammaáætlun á sameiginlegu forræði iðnaðarráðuneytis og umhverfisráðuneytis en með lögum frá 2011 var forræðið fært á hendur umhverfis- og auðlindaráðuneytis. Í kjölfarið hefur verið lögð megináhersla á vernd náttúrunnar og hugsanleg neikvæð umhverfisáhrif en mun minna er lagt upp úr samfélagslegum og efnahagslegum áhrifum virkjana. Síðasta rammaáætlun (önnur) var lögð fram af iðnaðarráðherra og samþykkt á Alþingi árið 2013 en vinna við hana hafði staðið frá árinu 2004. Tillaga að þriðju rammááætlun var tilbúin 2017 og sú fjórða er langt komin. Þriðja áætlunin hefur ekki hlotið afgreiðslu Alþingis og óvíst hvað verður um þá fjórðu. Það verður að muna að þegar samþykktir hafa verið virkjanakostir í rammaáætlun eiga þeir eftir að fara í gegnum ferlið sem lýst er í málsgreininni hér að ofan.

Það blasir við að lagaumhverfi nýrra virkjana er orðið allt of flókið og að nauðsynlegt er að endurskoða það. Fyrsta verkefnið hlýtur að vera að endurmeta ferlið við rammaáætlun meðal annars með hliðsjón af lagabreytingum sem átt hafa sér stað frá því lögin um verndar-og orkunýtingaráætlun voru samþykkt.

Nýting endurnýjanlegra orkulinda dregur úr losun og stuðlar að sjálfbærri þróun íslensks samfélags og verður að taka mið af efnahags- og félagslegum þörfum okkar og komandi kynslóða ekki síður en náttúru- og umhverfisvernd.

Halldór Benjamín Þorbergsson

Framkvæmdastjóri Samtaka atvinnulífsins